Kolesterol, yaam için gerekli olan mum kvamnda yams bir maddedir. Kolesterol, beyin, sinirler, kalp, barsaklar, kaslar, karacier bata olmak üzere tüm vücutta yaygn olarak bulunur.
Vücut kolesterolü kullanarak hormon (kortizon, seks hormonu), D vitamini ve yalar sindiren safra asitlerini üretir. Bu ilemler için kanda çok az miktarda kolesterol bulunmas yeterlidir.
Eer kanda fazla miktarda kolesterol varsa, bu kan damarlarnda birikir ve kan damarlarnn sertlemesine, daralmasna (arteriyoskleroz) yol açar. Arteriyosklerozda damar duvarnda biriken tek madde kolesterol deildir; akyuvarlar, kan phts, kalsiyum... gibi maddeler de birikir. Toplumda, arteriyoskleroz için damar sertlii, damar kireçlenmesi gibi ifadeler de kullanlmaktadr.
Damarlar tüm vücutta yaygn olarak bulunur ve kalp, beyin, böbrek... gibi organlara kan tayarak bu organlarn görev yapmasn salar. Kolesterol, hangi organn damarnda birikirse o organa ait hastalklar ortaya çkar. Örnein, kalbi besleyen atardamarlarda (koroner arterler) kolesterol birikimi olursa, göüs ars, kalp krizi gibi sorunlar oluur. Böbrek damarlarnda kolesterol birikimi ise, yüksek tansiyon ve böbrek yetmezliine yol açabilir
Kolesterol, yams bir maddedir. Normal koullarda, ya suyun içinde çözünmez. Kolesterol de su özelliklerini tayan kanda normal koullarda çözünmez. Kolesterol, kanda çözünmesi ve tanmas için karacierde bir protein ile birletirilir. Bu kolesterol ile protein birleimine lipoprotein ad verilir.
Deiik tipte lipoproteinler vardr:
· LDL (Low Density Lipoprotein, düük younluklu lipoprotein): Kötü huylu kolesteroldür.
· HDL (High Density Lipoprotein, yüksek younluklu lipoprotein): İyi huylu kolesteroldür.
· VLDL, IDL ve ilomikronlar.
Ya metabolizmas bozukluu olan hastalarn yaptrd dier bir kan incelemesi de trigliserid ölçümüdür. Trigliserid de kolesterol gibi kanda çözünen bir yadr. Kan trigliserid düzeyi ile arteriyoskleroz arasndaki iliki, kolesterol kadar belirgin deildir.
|
|
Kolesterol, yams bir maddedir. Normal koullarda, ya suyun içinde çözünmez. Kolesterol de su özelliklerini tayan kanda normal koullarda çözünmez. Kolesterol, kanda çözünmesi ve tanmas için karacierde bir protein ile birletirilir. Bu kolesterol ile protein birleimine lipoprotein ad verilir. Deiik tipte lipoproteinler vardr:
Ya metabolizmas bozukluu olan hastalarn yaptrd dier bir kan incelemesi de trigliserid ölçümüdür. Trigliserid de kolesterol gibi kanda çözünen bir yadr. Kan trigliserid düzeyi ile arteriyoskleroz arasndaki iliki, kolesterol kadar belirgin deildir. |
|
Kanda kolesterol ve LDL-kolesterolün yüksek olmas, hasta için risk tar. HDL-kolesterolün düük olmas da bir risktir. Bu riske sahip hastalarda, kalp krizi, felç, damar tkanmas, böbrek yetmezlii gibi hastalklarn ortaya çkma olasl daha fazladr.
Kolesterol > 200 mg/dl veya LDL-kolesterol > 130 mg/dl veya HDL-kolesterol < 35 mg/dl ise RİSK FAZLADIR. HDL-kolesterol yükseldikçe risk azalr. Ortalama HDL-kolesterol düzeyi, · kadnda 55 mg/dl · erkekte 45 mg/dldir. Kanda kolesterolün yüksek olmas, ya metabolizmas bozukluudur. Ya metabolizmas bozukluundan üphe edilen bir hastada yaplmas gereken ilem, kan alnarak öncelikle kolesterol, LDL-kolesterol, HDL-kolesterol ve trigliserid düzeyi ölçülmesidir. Tedaviye karar vermeden önce, bu deerler en az 2 kere ölçülmelidir. Tedavi düzenlenirken öncelikle LDL-kolesterol düzeyleri temel alnmaldr.
HDL-kolesterol
yükseldikçe risk azalr.
Yani kadnlar bu yönden daha ansldr.
Kanda
kolesterolün yüksek olmas, ya metabolizmas bozukluudur. Ya
metabolizmas bozukluundan üphe edilen bir hastada yaplmas
gereken ilem, kan alnarak öncelikle kolesterol, LDL-kolesterol,
HDL-kolesterol ve trigliserid düzeyi ölçülmesidir. |
||||||||||||||||||||||||||||||||
Kanda kolesterol düzeyini etkileyen çok sayda faktör vardr. Bu faktörlerin bazlar önlenebilir niteliktedir. Bunlardan bazlar:
- Kaltmsal faktörler
- Yediimiz gdalar
- imanlk
- Stres gibi faktörler kolesterolü ve kötü huylu kolesterolü yükseltir.
Düzenli egzersiz, iyi huylu kolesterolü yükseltir ve
kötü huylu kolesterolü azaltr.
60-65 yaa kadar, yala birlikte kolesterol düzeyi artar.
Kadnlarda, menopozdan sonra kolesterol düzeyi artar.
Baz hastalklarda kolesterol düzeyi yükselir. Bu hastalklar ikiye ayrarak incelemek mümkündür:
1.
Kaltsal ya metabolizmas hastalklar
2.
Dier hastalklar
Hipotiroidi
(Tiroid bezinin yetersiz çalmas)
Karacier hastalklar
Nefrit
(Böbrein mikrobik olmayan iltihabi hastalklar)
eker hastal
|
Kolesterolü yüksek hastalarda, kardiyovasküler risk faktörlerinin deerlendirilmesi ve mümkünse deitirilmesi, tedavinin temel noktalarndan birisidir. Kolesterolü yüksek hastalarda, kolesterol yükseklii dndaki kardiyovasküler risk faktörlerine de sk rastlanr ve bu kardiyovasküler risk faktörlerinin düzeltilmesi ile kardiyovasküler kalc hasar ve ölüm riski kesin olarak azaltlr. Aada kardiyovasküler risk faktörleri özetlenmitir:
Hipertansiyon, her ya, cins, rk için önemli bir kardiyovasküler risk faktörüdür ve hem büyük hem küçük tansiyonun yükseldikçe kardiyovasküler risk artmaktadr. Hipertansiyon tedavisi ile kardiyovasküler risk azalmaktadr. Lipid (ya) metabolizmas bozukluklar, majör ve düzeltilebilir kardiyovasküler risk faktörlerinden birisidir. Yaplan tüm büyük çalmalarda, serum kolesterol düzeyi ile kardiyovasküler risk arasndaki iliki gösterilmitir. HDL-kolesterolün düüklüü de bir kardiyovasküler risk faktörüdür. Diyetin kolesterol içerii ile kardiyovasküler risk arasnda da dorudan iliki vardr. imanlk ile koroner arter hastal arasndaki iliki, birçok çalmada gösterilmitir. Ancak iman hastalarda, hipertansiyon, fiziksel aktivite azl, diyabetes mellitus (eker hastal) ve lipid metabolizmas gibi dier kardiyovasküler risk faktörlerine da daha sk rastlanr ve bu kardiyovasküler risk faktörler, imanln bamsz etkisini maskeleyebilir. Günümüzde, imanlk tanm ve snflandrmasnda, beden kitle indeksi kullanlmaktadr.
formülü
ile hesaplanr.
Beden kitle indeksinizi, aadaki formda, arlnz ve boyunuzu girerek, siz de hesaplayabilirsiniz.
|
|
|
Kanda ar miktarda bulunan kolesterol, yava yava (yllar içinde) damarlarn duvarnda birikir. Bu birikim sonucu damarlarda daralma, tkanma ortaya çkar. Bu durum, bir su borusunda pisliklerin birikmesine benzetilebilir. Kolesterol hangi damarda birikmise o damarla ilikili sorunlar ve hastalklar ortaya çkar. Kolesterol yüksekliinde belirti ve bulgular, çou zaman ani kolesterol yükselmesine bal deildir, uzun süreli kolesterol yüksekliinin damar duvarnda kolesterol birikmesine yol açmasnn sonucudur. Yani kolesterolünüz u andaki deerinin 2-3 katna yükselse ve 3-4 saat yüksek kalsa size bir zarar olmaz. Asl sorun, sizde daha önce uzun süreli kolesterol yükseklii olmasdr. Kalbi besleyen damarlarda (koroner arter) kolesterol birikimi, bu damarlarda tkanma ve daralmann sonucu, göüs ars, kalp krizi ve kalp yetmezlii gibi sorunlara neden olur. Bunlarn sonucu, hasta koroner by-pass ameliyat (cerrahi olarak darln ortadan kaldrlmas) veya anjiyoplasti (balonla daralm koroner arterin geniletilmesi) ilemine ihtiyaç duyabilir. Beyini besleyen boyun damarlarnda kolesterol birikimi olmas, felçlere, konuma bozukluklarna, dengesiz yürümeye, bilinç kaybna yol açar. Böbrek damarlarnda kolesterol birikimi, yüksek tansiyon ve böbrek yetmezliine yol açabilir. Ana atardamarda (aort) kolesterol birikimi de tehlikelidir. Buradan kopan kolesterol birikintileri, daha küçük damarlar tkayarak çok deiik sorunlara yol açabilirler: Barsa besleyen damarlar tkayarak barsak ölümüne, göz damarlarn tkayarak körlüe, bacak damarlarn tkayarak kangrene yol açabilirler. Kolesterol yüksekliine bal sorunlar ortaya çkt zaman, hasta geç kalm olabilir; bu nedenle kolesterol yüksekliini önlemek, yükselmise düürmek çok önemlidir. |
|
|
Kolesterol ve yüksek tansiyon arasnda dorudan bir iliki yoktur. Yani kolesterol yükseklii yüksek tansiyona, yüksek tansiyon kolesterol yüksekliine yol açmaz. Ancak ikisinin de hedefi ve zarar verdii yer ayndr: Kan damarlar. Yüksek tansiyon, kan damarndaki basnc yükselterek anma, yrtlmalara neden olur. Bu durum su borusu içindeki basncn artmasna bal sorunlara benzetilebilir. Yüksek kolesterol de, damar duvarnda kolesterol birikimine yol açarak damarlarda daralma, tkanmalara yol açar. Yüksek tansiyon ve kolesterol yükseklii kan damarna dierinin verdii zararn iddetini arttrr ve ortaya çkmasn çabuklatrr. Bu nedenle, hem kolesterol yükseklii hem de yüksek tansiyon tedavi edilmelidir. |
|
|
Yüksek kolesterolün kontrol altna alnmas ile yaam süresinin uzad, kalp ve damar hastalklarna bal ölümlerin azald ve kalc sakatlklarn önlendii kesin olarak gösterilmitir. Kolesterol yüksekliine ilaveten imanlk, yüksek tansiyon, eker hastal, sigara gibi dier kardiyovasküler risk faktörlerinin tedavisi de planlanmaldr.
Tedavi 2
aamada gerçekletirilir:
Her hasta
için tedavi farkllklar tar. İlaç d tedaviler kesinlikle
ihmal edilmemelidir. İlaç tedavisi, kesinlikle doktor
denetiminde olmaldr.
|
||
|
İlaçsz
tedaviler yaam düzeninin deitirilmesi olarak da
isimlendirilir. Yüksek kolesterol tedavisinde en önemli konu,
ilaçsz tedavilerdir, kesinlikle ihmal edilmemelidir. İlaçsz
tedavilerde yaplan ihmal, kolesterol düürmek amac ile
kullanlan ilaçlarn baarsn da azaltr. Sigara kesinlikle braklmaldr. Sigara da kolesterol yükseklii gibi bir kardiyovasküler risk faktörüdür. Sigara ayrca akcier kanseri, akcier hastal, beyin kanamas ve birçok kansere de zemin hazrlar. Hastada yüksek tansiyon varsa, yüksek tansiyon tedavisinde geçerli olan ilaç d tedaviler ihmal edilmemelidir. Yüksek tansiyon ve kolesterol yüksekliinde uygulanan ilaç d tedaviler birbirine benzerlik gösterir. Yüksek tansiyonlu hastalarda, ilaveten beslenme ile alnan tuzun da azaltlmas gerekir. eker hastal kontrol altna alnmaldr. İnsülin kullanmak gerekiyorsa kaçnlmamaldr. imanlk kesinlikle kontrol altna alnmaldr. Düzenli egzersiz HDL-kolesterolü (iyi kolesterol) yükseltir, LDL-kolesterolü (kötü kolesterol) düürür. Hastalar, düzenli egzersiz yapmay alkanlk haline getirmelidirler. Haftada, en az 3, tercihen 5 kez, 30-45 dakika süre ile yürüyü, kou, yüzme, bisiklete binme gibi sporlar yaplmaldr.
Alkol,
HDL-kolesterolü yükseltir, ancak alkolün insan sal ve sosyal
yaant üzerine çok sayda olumsuz etkisi olduu
unutulmamaldr. Bu nedenle, alkol alm kesinlikle
snrlandrlmaldr. İzin verilen etil alkol miktar,
erkeklerde günde 30 ml, kadnlarda günde 15 mldir. |
Yüksek kolesterol tedavisinin olmazsa olmaz kouludur. Vücut, gereksinimi olan kolesterolü, kendisi üretebilir, bu nedenle, diyetle kolesterol almaya gerek yoktur. Beslenme konusunda tedavi plan, beslenme uzman ile birlikte yaplmaldr.
Doymu
yalardan ve kolesterolden fakir diyet seçilmelidir. Sv yalarda
doymam ya daha fazladr, bu nedenle, sv yalar tercih
edilmelidir.
Genel olarak sebze, meyve ve hububat tercih edilmelidir.
Kzartmalardan kaçnnz.
Krmz et yerine beyaz eti tercih ediniz.
Yüksek tansiyonunuz varsa kullandnz tuzu azaltnz.
Karacier, böbrek ve beyin gibi kolesterolü fazla olan etlerden uzak
durunuz.
Gdalarn ya ve kalori içeriklerine de dikkat edilmelidir. Ya
azaltlm peynir, sütü tercih ediniz. Diyet peynir, diyet süt
kullansanz bile bunlar snrl miktarda tüketiniz.
|
|
Tavsiye edilen gdalar |
Ölçülü yenecek gdalar |
Kaçnmak gereken gdalar |
|
|
Kepekli buday, çavdar ekmei, yulaf ezmesi, msr gevrei, makarna, pirinç, bulgur |
|
Açma, kruvasan, poaça |
|
|
Yasz süt, az yal peynir ve eritme peyniri, yasz yourt, yumurta ak |
Yarm yal süt, yarm yal peynir (dil peyniri), yarm yal yourt, haftada 2 yumurta |
Tam yal süt, konsantre süt, anti, kaymak, taklit sütü, yal peynir ve yourtlar |
|
|
Sebze çorbas, et suyu çorbas |
|
İkembe çorbas, paça |
|
|
Bütün beyaz etli ve yal balklar (zgara, buulama) |
Uygun yada kzartlm balk |
Balk yumurtas, havyar, belirsiz yada kzartlm balklar |
|
|
İstiridye |
Midye, stakoz |
Karides, kalamar |
|
|
Tavuk, hindi, dana, av eti |
Yasz sr, dana jambon, kuzu (haftada 1-2), dana ve tavuk sosisi, cier (ayda 1 defa) |
Ördek, kaz, yal görünen bütün etler, sosis, salam, pastrma, sucuk, kümes hayvanlar derisi |
|
Yalar |
|
Çoklu doymam yalar (ayçiçei, msr özü, soya) |
Tereya, Trabzon ya, iç ya, kuyruk ya, hidrojene yalar, sert margarinler |
|
|
Bütün taze ve dondurulmu sebzeler, kurubaklagiller (mercimek, fasulye, nohut vb), halanm patates |
Uygun yada kzartlm patates ve sebze |
Belirsiz yada kzartlm patates, sebze, cips, tuzlu konserve, sebze |
|
|
Yasz sütle yaplan tatllar (muhallebi, sütlaç vb), meyva salatas, limon dondurmas, aure, pestiller, kuru yemili sucuklar, cezerye |
Çoklu doymam ya veya margarinle yaplan pasta ve bisküviler, badem tatls, helva |
Dondurma, baklava, kremal pastalar, hazr pastalar, bisküviler, hazr pudingler, Çikolata ve bütün çikolatal hazr tatl ürünleri |
|
|
Ceviz, badem, kestane |
Yerfst, Antep fst |
Hindistan cevizi, tuzlu elencelik |
|
|
Çay, kahve, nescafe, az kalorili merubat |
Az yal soslar |
Fazla tuz, hazr salata soslar, mayonez |
Balk
Et
